LTS: Học giả Petrus Trương Vĩnh Ký đã sáng tác bài thơ Vịnh Nhà Thờ Trái Tim của giáo phận Phát Diệm. Dựa vào tiểu sử của ông và dựa vào công tác khảo cứu của Giáo Sư Nguyễn Đăng Thục, chúng tôi thấy có vấn nạn Nhà Thờ Trái Tim mà cụ Trương Vĩnh Ký nói tới là nhà thờ nào? Và liệu rằng những niên biểu mà các tác giả viết về lịch sử nhà thờ Chính Tòa Phát Diệm có chính xác không? Xin các bậc thức giả chỉ dẫn thêm

Sau đây là bài ca vịnh nhà thờ trái tim Phát Diệm

NHÀ THỜ TRÁI TIM

Trương Vĩnh Ký

Tâm giả nhân chi bản dã

Gốc đã tươi hoa quả cũng tươi

Có luân thường đạo lí mới ra người

Nên phải cậy trái tim cho chắc chắn

Thơ rằng:

Bĩ thái tuy nhân vân

Quân tử bất ưu bần

Chữ rằng:

Phụ hảo tâm nhân

Vậy phải giữ chữ tâm cho vững

Nhờ Chúa cả hộ cho mạnh khỏe,

Nọ mới hay bĩ cực thái lai

Hữu nhân, hữu thổ, hữu tài

Thấy phong cảnh Phát Diệm thật nên ghê

Nhân ngồi chơi tay tả bút đề,

Vịnh phong cảnh vài câu quốc ngữ:

Thơ rằng:

Tứ thời giai hứng dữ

Vạn vật tĩnh quan chi

Trên cửu lầu chuông trống uy nghi

Trước hồ thấy hoa sen đỏ chói.

Đường thập đạo đá xây bốn lối

Cửa ngũ môn xuất nhập đạo cung môn.

Tứ thời phong cảnh tứ thời xuân…

Gs. Nguyễn Đăng Thục dẫn bài ca vịnh trên đây trong cuốn Quốc Học Việt Nam, Kinh Thi xuất bản, trang 132-133, với lời giới thiệu: ‘Và nhà bác học Thiên Chúa Giáo, Trương Vĩnh Ký trở về tinh thần Tam giáo truyền thống Việt Nam, với bài ca vịnh nhà thờ Phát Diệm năm 1876’.

Chắc là học giả Trương Vĩnh Ký (1837-1898) đã tới Phát Diệm nhân chuyến đi thăm đất Bắc năm 1876 (ông còn đi thăm Bắc Việt một lần nữa vào năm 1881).

Theo tác giả Vinh Sơn Trần Ngọc Thụ trong cuốn Lịch Sử Giáo Phận Phát Diệm, thì việc xây cất toàn khu thánh đường Phát Diệm diễn tiến như sau:

Khởi đầu vào năm 1875 với việc xây Núi ‘Táng Xác’ (cũng gọi là Núi Calvariô)

- 1885: xây Đền thờ Trái Tim Đức Mẹ (cũng gọi là Nhà thờ Đá)

- 1888: xây Đền thờ Trái Tim Chúa Giêsu (một trong 4 nhà thờ cạnh)

- 1891: bắt đầu xây Nhà thờ Chính tòa (cũng gọi là Nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi)

- 1895-1896: xây 3 Đền thờ Thánh Gioan Tiền Hô, Đền thờ Thánh Phêrô và Đền thờ Thánh Giuse (là 3 trong số 4 nhà thờ cạnh).

- 1898: khởi công xây Phương Đình

Tất cả các nhà thờ trong quần thể kiến trúc Phát Diệm bắt đầu xây dựng từ năm 1875 vẫn tồn tại cho tới nay, trong đó có 2 Nhà thờ Trái Tim. Nếu học giả họ Trương ra thăm vào năm 1876 thì chưa có Nhà thờ Trái Tim nào trên đây được xây cất, nếu có Nhà thờ Trái Tim vào thời điểm 1876 ở Phát Diệm thì đó phải chăng chỉ là ngôi nhà thờ cũ được xây cất tạm thời (?). Kính xin các bậc thức giả Phát Diệm chỉ dẫn thêm.